გეოლოგიას მრავალსაუკუნოვანი ისტორია აქვს. ჯერ კიდევ XVIII საუკუნეში გეოლოგიას მინერალოგიის განხრად მიიჩნევდნენ, ხან ფიზიკური-გეოგრაფიის დარგად, ზოგიერთიც კი მასში ხედავდა მეცნიერებას, რომლის მიზანია დედამიწის წარმოშობის საკითხის გარკვევა. ძველ ეგვიპტურკოსმოლოგიაში მოხსენიებულია კატაკლიზმები და ექპიროზისი. აქ მომხდარ ცალკეულ შემთხვევებს — (მიწისძვრა, წყალდიდობა და ამოფრქვევა) მიეწერებოდა როგორც დედამიწის ზედაპირის განახლება.
ძველი ბერძენი მეცნიერებისთვის კარგად იყო ცნობილი გეოლოგიური მოვლენები. ანუ გეოლოგიური საწყისები ჩაისახა ჯერ კიდევ ანტიკურ პერიოდში, სადაც არისტოტელე, პითაგორა, პლინიუსი და სხვ. მოაზროვნეები ცდილობდნენ გეოლოგიის არაერთი ფაქტის დაფიქსირებას.
არისტოტელე აღნიშნავდა, რომ დედამიწის ზედაპირის ცვლილებანი ისე ნელი ტემპით მიმდინარეობს რომ, მისი დაკვირვებისათვის სრულიად არ არის საკმარისი ადამიანის სიცოცხლის ესოდენ მოკლე პერიოდი. გეოლოგიური სხეულებისა და აღწერის და ასევე კლასიფიკაციის ცდებს მხოლოდ შუა საუკუნეებში ვხვდებით, ამ საკითხებზე ფართოდ მუშაობდნენ დიდი მოაზროვნეები იბნ სინა და ბირუნი. ალ ბირუნი გვაწვდის ცნობებს შორეულ გეოლოგიურ წარსულში ამუდარიის ცვლილებაზე. იბნ სინას აღწერილი აქვს მინერალები.
აღორძინების ეპოქაში არსებობდა შეხედულება, რომ განამარხებული ნიჟარები გადაშენებულ ცხოველთა ნაშთებს წარმოადგენენ და რომ ხმელეთზე ზღვის ცხოველთა ნაშთების არსებობა სანაპიროთა გადაადგილებით უნდა აიხსნას (ლეონარდო და ვინჩი 1504-1506 და სხვ.).
შეხედულება პირვანდელი თარაზული განლაგებისა და მათი შემდგომი დისლოკაციის შესახებ გამოთქვა დანიელმა მეცნიერმა ნიკოლაუს სტენომ(1669). ასევე მნიშვნელოვანია მისი შრომები კრისტალოგრაფიასა და პალეონტოლოგიაში.
სიტყვა „გეოლოგია“ პირველად 1473 წელს ეპისკოპოსმა რ. დე ბიურიმ იხმარა „მიწიერი ცხოვრების“ გაგებით და დაუპირისპირა თეოლოგიას — მოძღვრებას „სულიერი ცხოვრების“ შესახებ. დღევანდელი გაგებით ეს სიტყვა პირველად 1657 წელს ნორვეგიელმა ბუნებისმეტყველმა მ.პ. ეშოლტმა შემოიღო სამხრეთ ნორვეგიაში მომხდარი მიწისძვრის აღწერისას.
XVIII საუკუნეში გერმანიაში წარმოიშვა ტერმინი „გეოგნოზია“, რომელიც ფართოდ გამოიყენა აბრაამ გოტლობ ვერნერმა (1780). ეს ტერმინი უმთავრესად გერმანიასა და რუსეთში იხმარებოდა, მაგრამ XIX საუკუნისბოლოსათვის გეოლოგიამ იგი საბოლოოდ განდევნა.
XVII საუკუნის ბოლოს გეოლოგიური დაკვირვებები გახშირდა. გამოქვეყნდა შრომები, რომლებშიც ავტორები ცდილობდნენ ჯერ კიდევ ღარიბი ფაქტების განზოგადებას უმწიფარ მეთოდოლოგიურ საფუძვლებზე. სწავლულთა უმეტესობა იზიარებდა შეხედულებას მსოფლიო წარღვნის შესახებ, რომლის შედეგად წარმოიშვნენდანალექი ქანები მათში განამარხებულ ცხოველთა ნაშთებით (დილუვიონიზმი). ასეთი შეხედულებისა იყვნენ ინგლისელები რობერტ ჰუკი (1688), ჯონ რეი (1692), შვეიცარიელი იოჰან იაკობ შეიხცერი (1708) და სხვ.
XVIII საუკუნის II ნახევარში მსხვილი კაპიტალისტური მრეწველობის წარმოშობასთან ერთად გაიზარდა მოთხოვნილება მინერალურ ნედლეულზე. ამ ვითარებაში გეოლოგია ჩამოყალიბდა როგორც დამოუკიდებელიმეცნიერება, შეიქმნა კვლევის პირველი მარტივი მეთოდები. რამდენადაც გეოლოგია ისტორიული მეცნიერებაა, მისი ჩამოყალიბებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა აბრაამ გოტლიბ ვერნერის (1750-1817) მიერ შემუშავებულკორელაციის პეტროგრაფიულ მეთოდს. ფრაიბერგის მიდამოებში მან გამოყო ოთხი ფორმაცია, რომლებიც მიახლოებით შეესაბამებიან ახლანდელი გაგებით პალეოზოურისწინა პალეოზოურ, მეზო-კაინოზოურსა და მეოთხეულ ქანებს. თითოეულ ფორმაციას დამახასიათებელი პეტროგრაფიული იერი აქვს. აქედან გამომდიანრე, იგი მიიჩნევდა, რომ პეტროგრაფია ფორმაციის შეფარდებითი ასაკის მაჩვენებელია და შეგვიძლია გამოვიყენოთ შორეული კორელაციებისათვისაც. ეს მეთოდი ისტირიული გეოლოგიის პირველი მეტად პრიმიტიული საფუძველი იყო. ვერნერი აგრეთვე თვლიდა რომ, ყველა ქანი, გრანიტისა და ბაზალტის ჩათვლით, ზღვაშია დალექილი, ხოლო ვულკანური მოვლენები ქვანახშირის მიწისქვეშა წვის შედეგია. ამის გამო ვერნერსა და მის მიმდევრებს ნეპტუნისტები ეწოდათ.
მეორე მხრით, მისი თანამედროვე შოტლანდიელი მეცნიერი ჯეიმზ ჰატონი ამტკიცებდა, რომ დედამიწის ისტორიაში დიდ როლს თამაშობენ შინაგანი პროცესები, რომელთა წყარო მიწის შინაგანი სითბოა და ბევრი ქანი — იგივე გრანიტი და ბაზალტი — მაგმური წარმოშობისაა. ამ შეხედულების მიმდევრებს პლუტონისტები ეწოდათ. ნეპტუნისტებსა და პლუტონისტებს შორის დისკუსია დიდ ხანს გაგრძელდა და უკანასკნელთა გამარჯვებით დამთავრდა.
გაცილებით უფრო ადრე მიხეილ ლომონოსოვი 1757 და 1763 წწ. გამოქვეყნებულ გეოლოგიურ შრომებში ამტკიცებდა, რომ დედამიწის ზედაპირის ჩამოყალიბებისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შინაგან ძალებს („შინაგან სიმხურვალეს“), თუმცა იგი არც გარეგანი ძალების (ქარი,მდინარეები და სხვ.) ზეგავლენას უარყოფდა. მიხეილ ლომონოსოვი აღიარებდა გეოლოგიური პროცესებისა და დედამიწის ზედაპირის ცვლილებათა ხანგრძლივობას.
XVIII საუკუნის შუა წლებში გაჩნდა პირველი გეოლოგიური რუკები (ლითოლოგიურ-პეტროგრაფიული), რომლებზედაც აღნიშნული იყო ქანთა შედგენილობა და არა ასაკი.
XVIII-XIX სს. მიჯნაზე გამოირკვა, რომ დანალექ ქანებში დაცული ძველი ფაუნისა და ფლორის დახმარებით შესაძლებელია ქანების ასაკობრივი დანაწილება. ამას იმდენად დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, რომ გეოლოგიის როგორც მეცნიერების, საბოლოო ჩამოყალიბების დროდ ამ პერიოდად მიიჩნევენ.
ნამარხთა საშუალებით ქანების დანაწილების შესაძლებლობა პირველად ინგლისელმა მეცნიერმა უილიამ სმითმა აღნიშნა (1790) და შეადგინა კიდეც ინგლისის „დანალექ წარმონაქმნთა სკალა“, ხოლო
1815 - ინგლისის პირველი გეოლოგიური რუკა. ამ დროიდან გეოლოგიურ რუკებს სტრატიგრაფიული ხასიათი მიეცა, ხოლო სტრატიგრაფიული დანაწილებისა და კორელაციის საფუძვლად პალეონტოლოგიური მეთოდი იქცა.
პალეონტოლოგიური მეთოდის შემდგომი განვითარება ფრანგ მეცნიერ ჟორჟ კიუვიესა (1769-1832) და მის მიმდევრებს მიეკუთვნება. მაგრამ ჟორჟ კიუვიე მცდარ მეთოდოლოგიურ პოზიციას ადგა. სხვადასხვა შრეებში ორგანული ნაშთების განსხვავებებს იგი უეცარი კატასტროფებით ხსნიდა, რომლებიც დიდ სივრცეებზე სპობდნენ სიცოცხლეს (კატასტროფიზმის თეორია). მისი აზრით, ამ ტერიტორიაზე შემდეგ სხვა ადგილებიდან მოსული განსხვავებული ორგანიზმები სახლდებობდნენ. კიუვიეს მოწაფემ ა. დ’ორბინიმ ეს შეხედულება უკიდურესობამდე მიიყვანვა: მისი აზრით, კატასტროფები მთლინად სპობდნენ სიცოცხლეს, რის შემდეგაც ღვთაებრივი აქტით ახალი, უკვე შეცვლილი სიცოცხლე წარმოიქმნებოდა. მისი მტკიცებით, დედამიწის ისტორიაში 27 ასეთი კატასტროფა მოხდა. კატასტროფების ნიშნად მიაჩნდათ შრეების აშლილობა და მთების წარმოშობა. ამავე ხანებში შეიქმნა პირველი ჰიპოთეზები მთათა წარმოშობის შესახებ (ოროგენიული ჰიპოთეზები).
1825 წელს გერმანელმა მეცნიერმა ლეოპოლდ ბუხმა წამოაყენა „აზევების კრატერების“ თეორია. მისი აზრით, მთების წარმოშობის მიზეზია ვულკანიზმი — სიღრმიდან მაგმის მიწოლა.
ამავე პერიოდში ფრანგმა გეოლოგმა ლეონს ელი დე ბომონმა (1829) წამოაყენა კონტრაქციის ჰიპოთეზა, რომლის მიხედვით ქანთა დისლოკაციები და მთები წარმოიქმნება დედამიწის გავარვარებული ბირთვის გაცივებისა და შეკუმშვის შედეგად. ამ ჰიპოთეზას იზიარებდა გეოლოგთა უმეტესობა XX საუკუნის დასაწყისამდე. 1841 წელს ელი დე ბომონმა გამოაქვეყნა საფრანგეთის გეოლოგიური რუკა. იგი ასევე დიდ ყურადღებას უთმობდა მადანთა წარმოშობის პრობლემას. მისი აზრით, გამადნებები ყოველთვის ინტრუზივებთანაა დაკავშირებული. შემოიღო ფუძე და მჟავე ქანების ცნებები.
კატასტროფების თეორია შეარყია ჩარლზ ლაიელმა 1830-1833 წწ. გამოქვეყნებულ შრომაში „გეოლოგიის საფუძვლები“. მან დაამტკიცა რომ,დედამიწის ისტორიის ასახსნელად არც ზებუნებრივი ძალებია საჭირო და არც კატასტროფები, ვინაიდან დღეს მოქმედ გეოლოგიურ აგენტებს მილიონობით წლების მანძილზე შეეძლოთ უდიდესი ცვლილებები მოეხდინათ დედამიწის ქერქის აგებულებაში. ამით არსებითად პირველად გაესვა ხაზი დროის ფაქტორს გეოლოგიურ პროცესებში. ჩარლზ ლაიელისა და მისი გერმანელი, ფრანგი და რუსი მიმდევრების დამსახურება იყო აქტუალიზმის მეთოდის შექმნა, რომელიც დედამიწის წარსულის გაშიფრვის ქმედით იარაღად იქცა. მაგრამ ამ მეთოდს (ჩარლზ ლაიელის გაგებით) თავისი ნაკლიც ჰქონდა, ვინაიდან უმართებულოდ თვლიდნენ, რომ თანამედროვე გეოლოგიური აგენტები ახლაც იმავე სიძლიერითა და შეთანაწყობით მოქმედებენ დედამიწაზე, როგორც წარსულში (უნიფორმიზმი).
აქტუალზიმს პრინციპს უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ჩარლზ დარვინის ევოლუციური მოძღვრებისათვის, ხოლო ამ უკანასკნელს პალეონტოლოგიისა და სტრატიგრაფიისათვის.
პირველი ევოლუციონისტების (ჟან ბატისტ ლამარკი, ჟოფრუა სენტ-ილერი) ბრძოლა კატასტროფისტების წინააღმდეგ წარმატებით არ დაგვირგვინებულა, რადგან მათ ევოლუციური მიზეზები დამაჯერებლად არ ჰქონდათ გაშუქებული. ევოლუციური შეხედულებები ვითარდებოდა ჯერ კიდევ დარვინისწინა ეპოქაში.
მოსკოვის უნივერსიტეტის პროფესორი, პალეონტოლოგი და ბიოლოგი კარლ რულიე (1814-1858) იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ცოცხალი ორგანიზმი გარემოს ზემოქმედების გამო უნდა განიცდიდეს ევოლუციას. მაგრამ, აქტუალიზმის პრინციპზე დაყრდნობით, ევოლუციური მოძღვრება საბოლოო სახით დარვინმა ჩამოაყალიბა.
პალეონტოლოგიაში ეს მოძღვრება დაამკვიდრა ვლადიმერ კოვალევსკისა და სხვათა მეცნიერული კვლევის შედეგად. პალეონტოლოგიურმა მასალამ მრავალჯერ დაადასტურა ამ მოძღვრების სისწორე.
XIX საუკუნის ბოლოსათვის დადგენილ იქნა დღევანდელი სტრატიგრაფიული სკალა, რომელიც ოფიციალურად მიიღო მე-2 საერთაშორისო გეოლოგიური კონგრესის II სესიამბოლონიაში 1881 წელს. ამავე ხანაში გაძლიერდა გეოლოგიის დიფერენციაცია და იგი გარდაიქმნა გეოლოგიურ მეცნიერებათა კომპლექსად.
1838 წელს ამანც გრესლიმ შემოიღო ფაციესის ცნება დანალექი ქანებისათვის, რომლებიც ერთნაირ პირობებში არიან წარმოშობილი და ამიტომ ერთნაირი ლითოლოგიური და პალეონტოლოგიური ნიშნები ახასიათებთ. შემდგომში ცნობილმა რუსმა გეოლოგმა ნიკოლოზ გოლოვკინსკიმგანავითარა ფაციესების კვლევა.
მინერალოგია წარმოიშვა XVIII-XIX სს. მიჯნაზე ფრანგი მეცნიერის რენე ჟიუსტ აიუის, რუსი მეცნიერების ვასილი სევერგინის და დიმიტრი სოკოლოვის, შვედი მეცნიერის იენს იაკობ ბერცელიუსის კვლევათა საფუძველზე.
შემდომში მონერალოგიის განვითარებაში დიდი როლი ითამაშეს რუსეთში ნიკოლოზ კოქშაროვმა, მიხეილ ეროფეევმა და სხვ. ამავე პერიოდში (XIX ს. ბოლოს) გამოქვეყნდა ევგრაფ ფიოდოროვის უმთავრესი შრომები, რომლებმაც საფუძველი ჩაუყარეს კრისტალურ ნივთიერების აგებულების თეორიასა და მინერალთა გონიომეტრული და ოპტიკური კვლევის მეთოდებს.
პოლარიზაციული მიკროსკოპის გამოყენებამ განაპირობა პეტროგრაფიის გამოყოფა და სწრაფი განვითარება. დიდძალი მასალის დაგროვებამ შესაძლებელი გახადა ქანთა პეტროგრაფიული კლასიფიკაციების შექმნა.
განსაკუთრებული აღიარება ჰპოვა რუსი მეცნიერის ფრანც ლევინსონ-ლესინგის (1861-1939) მაგმური ქანების კლასიფიკაციამ.
XX საუკუნის დამდეგიდან გაცხოველდა თეორიული კვლევა. მაგმური ქანების წარმოქმნის, მაგმის წარმოშობისა და დიფერენციაციის,მეტამორფიზმის პროცესების და სხვა პრობლემების ირგვლივ.
XIX ს. II ნახევარში საფუძველი ჩაეყარა მოძღვრებას დედამიწის ქერქის მოძრავი სარტყლების — გეოსინკლინების შესახებ, დედამიწის ქერქის მყარი უბნების — ბაქნების საპირისპიროდ.
გეოსინკლინის თეორიის ფუძემდებლები არიან ამერიკელები ჯეიმზ ჰოლი (1857-59), ჯეიმზ დანა(1873) და ფრანგი გუსტავ ემილ ოგი (1900). ჯეიმზ ჰოლმა (1811-1898) გამოიკვლია ამერიკისა და კანადის მთელი რიგი რაიონების გეოლოგიური აგებულება. აშშ-ის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთ ნაწილის სტრატიგრფიული სქემის ავტორია.
1890 წელს ამერიკელმა გეოლოგმა გროვ კარლ ჯილბერტმა (1843-1918) გაარჩია დედამიწის ქერქისორი ტიპის მოძრაობა — ნელი, ხანგრძლივი აზევება-დაძირვა და სწრაფი, ხანმოკლე დანაოჭება, რომელთაც შესაბამისად ეპეიროგენიული და ოროგენული უწოდა.
ფრანგმა გეოლოგებმა მ. ბერტრანმა და მ. ლიუჟონმა 1902 წელს ალპებში აღმოაჩინეს ახალი ტიპის სტრუქტურები — შარიაჟები, რომელთა ფართო გავრცელება შემდეგ სხვა მთებშიც დადგინდა.
მარსელ ბერტრანმა და ავსტრიელმა გეოლოგმა ედუარდ ზიუსმა XIX საუკუნის ბოლოს ევროპაშიგამოყვეს სხვადასხვა ასაკის დანაოჭების ეპოქები (კალედონური, ჰერცინული, ალპური) და მათი შესაბამისი მთიანი სარტყელები, ხოლო ედუარდ ზიუსმა დაიწყო გამოქვეყნება მრავალტომიანი შრომისა „დედამიწის სახე“, რომელშიც პირველად აღწერა მთელი პლანეტის გეოლოგიური აგებულება და მთების წარმოშობა ახსნა კონტრაქციის ჰიპოთეზის თვალსაზრისით.
გეოლოგიის განვითარებას დიდად შეუწყო ხელი ა. კარპინსკის, ფ. ჩერნიშევოვის, კ. ბოგდანოვიჩისა და სხვ. თაოსნობით 1882 წელსპეტერბურგში დაარსებულმა გეოლოგიურმა კომიტეტმა.
გეოლოგიური აგეგმვა რუსეთში ადრეც წარმოებდა, მაგრამ გეოლოგიური რუკების შედგენის ახალი ეტაპი გეოლოგიური კომიტეტის დაარსების შემდეგ დაიწყო.
ალექსანდრე კარპინსკის (1846-1936) ავტორობითა და ხელმძღვანელობით მოკლე ხანში გამოქვეყნდა რუსეთის ევროპული ნაწილისორი ახალი გეოლოგიური რუკა, დაიწყო რუსეთის ევროპული ნაწილის ზოგადი „ათვერსიანი“ რუკის შედგენა (მასშტაბი 1 : 4200000).1887 წელს ალექსანდრე კარპინსკიმ პირველმა მოახერხა რუსეთის ევროპული ნაწილის გეოლოგიური განვითარების სურათის აღდგენა, ზღვის სანაპირო ხაზის გადაადგილებისა და მისი გამომწვევი მიზეზის — დედამიწის ქერქის ნელი ვერტიკალური მოძრაობების დადგენა. მან შენიშნა, რომ ეს მოძრაობები მოიცავენ დიდ სივრცეებს და უპირისპირდებიან ვიწრო ზოლში მიმდინარე მთათწარმომქმნელ მოძრაობებს. ამრიგად ალექსანდრე კარპინსკიმ გროვ კარლ ჯილბერტზე ადრე გაარჩია დედამიწის ქერქის ორი ტიპის მოძრაობა.
გეოლოგიის განვითარების ტემპი, ისე როგორც საერთოდ ბუნებისმეტყველებისა, განსაკუთრებით გაძლიერდა XX საუკუნეში. ელემენტთა რადიოაქტიური დაშლის აღმოჩენამ შესაძლებელი გახადა ქანთა აბსოლუტური ასაკისა და გეოლოგიური პროცესების ხანგრძლივობის დადგენის ახალი მეთოდების შექმნა. ამ მეთოდებმა განსაკუთრებული მნიშვნელობა მოიპოვა კამბრიულისწინა ნალექების სტრატიგრაფიაში, სადაც პალეონტოლოგიური მეთოდი ნამარხების უქონლობის გამო უძლური იყო. რადიოაქტიური სითბოს დაუკავშირეს დედამიწის შინაგანი სითბური ენერგია და მისი გეოლოგიური გამოვლინებები — ტექტონიკური მოძრაობები და ვულკანიზმი. ამან მნიშვნელოვნად შეარყია კონტრაქციის ჰიპოთეზის საფუძველი. შეიცვალა აგრეთვე არსებული წარმოდგენა დედამიწის პირვანდელი გავარვარებული, თხიერი მდგომარეობის შესახებ.
ახალი წარმოდგენით დედამიწა მყარი ცივი ნაწილაკების დაგროვების შედეგად წარმოიშვა, ამ მოსაზრებამ გამოხატულება ჰპოვა გამოჩენილი მეცნიერის ოტო შმიდტის (1891-1956) კოსმოგონიურ ჰიპოთეზაში.
უდიდესი მნიშვნელობა მიენიჭა რეგიონულ გეოლოგიურ კვლევასა და გეოლოგიურ აგეგმვას. ამასთან დაკავშირებით ფართოდ გაიშალა სტრატიგრაფიული სამუშაოები და მათ საფუძველზე მოხდა სტრატიგრაფიულ სქემათა დეტალიზაცია.
თუ XX საუკუნემდე მხოლოდ ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის სტრატიგრაფიული სქემები არსებობდა, ახლა ისინი ყველაკონტინენტისათვის იქმნება.
ბურღვითი სამუშაოების გაფართოებამ და ღრმა ბურღვამ გამოიწვია კვლევის ახალი მეთოდების განვითარება. ამჟამად ღრმა ბურღვის შედეგად სიღრმიდან ამოღებული ქანების დასათარიღებლად იყენებენ ნამარხი ფლორისა და ფაუნის (ფორამინიფერების, რადიოლარიების, დიატომეების და სხვა ნიჟარების, მცენარეული მტვრისა და სპორების) მიკროსკოპულ ნაშთებს. შეიქმნა მიკროპალეონტოლოგია.
რუსეთში და სხვა ქვეყნებში შექმნილმა შრომებმა დიდი როლი ითამაშა სტრატიგრაფიის განვითარებაში. დეტალურად დამუშავდა პალეოზოური, მეზოზოური და კაინოზოური ნალექების სტრატიგრაფია.
XX საუკუნეში ტექტონიკის განვითარებისათვის დამახასიათებელია დედამიწის ქერქის მოძრაობათა დეტალიზაცია. დიდი ყურადღება ეთმობა კონტინენტების შესაძლო ჰორიზონტულ გადაადგილებას (ეპეიროფორეზი), ტექტონიკური ფორმების კლასიფიკაციას და გეოსინკლინებისა და ბაქნების თეორიის შემდგომ განვითარებას (რუსეთში — ანდრია არხანგელსკი, მიხეილ ტეტიაევი, ნიკოლოზ შატსკი, ვლადიმერ ბელოუსოვი, მიხეილ მურატოვი, ვიქტორ ხაინი; გერმანიაში — ჰანს შტილე, სერგეი ბუბნოვი; საფრანგეთში — ჟან გოგელი; შვეიცარიაში — ემილ არგანი; აშშ-ში — მარშალ კეი), რის საფუძველზეც დაადგინეს უკანასკნელთა ტიპები და განვითარების სტადიები.
ჰანს შტილეს კონცეფციით, დედამიწის ქერქის მზარდი კონსოლიდაციის ხანგრძლივ პერიოდებს მოჰყვება უფრო ხანმოკლე დანაოჭების ფაზისები, რომლებიც მთელ დედამიწაზეერთდროულად გამოვლინდება.
ვლადიმერ ბელოუსოვმა მთელი რიგი შრომები მიუძღვნა ტექტონიკის, ტექტონოფიზიკისა და გეოფიზიკის საკითხებს. საფუძვლიანად შეისწავლა კავკასიისა და რუსეთის ბაქნის გეოლოგიური ისტორია.
1946 წელს პირველად გამოითქვა მოსაზრება დედამიწის ქერქში სიღრმული რღვევების არსებობის შესახებ (ა. პეივე, ნ.ა. შტრეისი), თეორიული ტექტონიკისა და გეოფიზიკის მიღწევებმა, აგრეთცე ღრმა ბურღვამ შექმნა ტექტონიკური დარაიონების წინაპირობები (კონტინეტების დანაწილება სხვადასხვა ისტორიის, და შესაბამისად, გეოლოგიურ ფორმაციათა გარკვეული რიგების მქონე უბნებად). მოძღვრება ფორმაციებზე ჩამოყალიბებულია ნიკოლოზ შატსკისა და ნიკოლოზ ხერასკოვის შრომებში, ხოლო მაგმურ ფორმაციებზე — იური კუზნეცოვის შრომებში.
50-60-იან წწ. დაიწყო ყოფილი სსრკ-ის, ევრაზიის, აფრიკისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ტერიტორიების ტექტონიკური რუკებისა და ცალკეულ მხარეთა მსხვილმასშტაბიანი ტექტონიკური რუკების შედგენა.
რუსეთში საფუძველი ჩაეყარა უახლეს ტექტონიკურ მოძრაობათა შესწავლას და ცალკე დარგად ჩამოყალიბდა ნეოტექტონიკა. მის განვითარება-ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს ვ. ობრუჩევმა, ნ. ნიკოლაევმა და ს. შულცმა.
პეტროგრაფიას გამოეყო დანალექ ქანთა პეტროგრაფია (ლითოლოგია), რომლის განვითარებას დიდი ღვაწლი დასდეს რუსმა და ამერიკელმა მეცნიერებმა. ლითოლოგიას უკავშირდება მოძღვრებას ფაციესების შესახებ (დ. ნალივკინი). კაპიტალური შრომები შეიქმნა მაგმური და მეტამორფული ქანების პეტროგრაფიაში, ქვანახშირის, აირისა და ნავთობის გეოლოგიაში. ჩამოყალიბდა ახალი დარგი — მეტალოგენია. მისი აზრის განვითარებაში დიდი წვლილი შეიტანეს: ს. სმირნოვმა, ი. ბილიბინმა, ვ. ლინდგრენმა, ჰ. შნაიდერჰენმა და ა.შ.
გეოლოგიისა და გეოქიმიის მიჯნაზე გამოიყო გეოქიმია (ვლადიმერ ვერნადსკი, ვიქტორ მორიც გოლდშმიდტი), რომლის განვითარებაში უდიდესი ღვაწლი დასდეს გემოჩენილმა მეცნიერებმა ალექსანდრე ფერსმანმა და ალექსანდრე ვინოგრადოვმა.
უდიდესი მიღწევები აქვთ გეოლოგიის სხვა დარგებსაც: ვულკანოლოგიას, ჰიდროგეოლოგიას, მეოთხეულ გეოლოგიას და ა.შ.
დღესაც XXI საუკუნეში აქტიურად მიმდინარეობს გეოლოგიის კარდინალური საკითხების შესწავლა. ყველა მაღალგანვითარებად სახელმწიფოში არსებობს გეოლოგიის სამეცნიერო დაწესებულებები, სადაც ფართოდ მიმდინარეობს გეოლოგიის დარგების კომპლექსური შესწავლა.
No comments:
Post a Comment